niedziela, 7 grudnia 2008

Ankieta

Podczas realizacji projektu przeprowadziliśmy ankietę, aby dowiedzieć się z jaką osobą studenci kojarzą średniowiecze. Zadaliśmy pytanie 50 przypadkowo spotkanym żakom.

Ankietowane osoby: studenci uczelni wrocławskich

Liczba ankietowanych: 50

Analiza: najwięcej osób (18) na zadane pytanie odpowiedziało, że ową postacią jest Franciszek z Asyżu (36%), 11 osobom skojarzył się ze średniowieczem Tomasz z Akwinu (22%), dla 5 studentów był to Bolesław Chrobry (10%), aż 6 osób odpowiedziało, że nie wie (12%) a 7 osobom zdarzyło się źle przyporządkować postać do epoki (14%).

Wnioski: najbardziej znaną postacią w kręgu ankietowanych jest Franciszek z Asyżu, następnie Tomasz z Akwinu, Bolesław Chrobry i Joanna d’Arc; spośród 4 postaci 3 to mężczyźni a 1 to kobieta; uogólniającà ludzie mają znikomą wiedzę na temat średniowiecza, chociaż reprezentują ludzi wykształconych; osoby wymieniły tylko 4 postaci lub źle odpowiedziały i nie wiedziały.

Wstęp

Klasyczny podział społeczeństwa średniowiecznego na Tych co się modlą, tych co pracują i rycerzy nie uwzględniał kobiet jako pełnoprawnych członkiń społeczeństwa [1]. Kobiety postrzegane były jako istoty słabe, ułomne, zmienne i złe. Kobieta nie była dla mężczyzny równorzędnym partnerem na płaszczyźnie umysłowej i kulturalnej [2]. Funkcje kobiety sprowadzano do prokreacji oraz zajmowania się domem. W rzeczywistości pozycja kobiet była znacznie wyższa. Nie brak przykładów kobiet piekarek, młynarek, karczmarek, oberżystek, a także poetek, pisarek, kompozytorek. Warto pamiętać też o tym, że pomimo tego, że kobietom zarzucano życie w grzechu, panował kult świętych kobiet.
Celem naszej pracy jest przełamanie stereotypów. Wykazanie, że w wiekach średnich nie brakowało mądrych, wykształconych kobiet, które miały istotny wpływ na wiele aspektów życia społecznego, gospodarczego, politycznego oraz kulturalnego.



[1] K. Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s.15.

[2] Tamże, s.16.

Słynne kobiety średniowiecza



Joanna d’Arc

W dziejach ludzkości dopatrzono się wielu bohaterskich czynów, w których brali udział mężczyźni. Opisując odwagę i męstwo żołnierskich dokonań historycy hołdowali męskie postaci, o których pisano wiersze, poematy, pieśni patriotyczne. Od niepamiętnych czasów mówi się o ich walecznych sercach i niespokojnych duchach walki. Dlaczego mówiąc o konfliktach zbrojnych, a szczególnie o wielkich zwycięstwach rysuje się w głowach obraz silnego, dumnie stojącego mężczyzny, a nie sylwetka odważnej, pięknej istoty, gorącej patriotki-kobiety?
Taką właśnie postacią, o której możemy usłyszeć niezliczone legendy była Joanna d’Arc. Pobożna, skromna dziewczyna dorastała na wsi, w Lotaryngii, kiedy to Francja toczyła zaciekłe boje z Anglią w wojnie stuletniej. Kiedy Joanna miała trzynaście lat usłyszała głos św. Michała. Powierzył jej on niezwykłą misję. Miała ona doprowadzić do koronacji Karola VII. W późniejszym okresie swojego życia słyszała kolejne głosy, które mówiły jej o zadaniu, mającym na celu przerwanie złowieszczych planów wroga. W 1429 r. zdecydowała udać się do Vaucouleurs, gdzie w obecności dworu i duchowieństwa ujawniła tajemnicę boskiej misji, w której Joanna miał grać główną rolę. Król powierzył młodej kobiecie niewielki odział wojska i wręczył jej zbroję wiarą, iż dziewczyna przerwie oblężenie Orleanu przez Anglików. Odwaga, upór i chęć obrony kraju przeciw najeźdźcom doprowadziły do oswobodzenia Orleanu oraz do koronacji Karola VII, która odbyła się dwa miesiące po niekwestionowanym zwycięstwie wojska, na których czele stała Joanna d’Arc- Dziewica Orleańska. Największa spośród świętych bojowniczek, sztandarowa postać nacjonalizmu, patriotyzmu, przedmiot zachwytu Napoleona.
Joanna skończyła swój żywot śmiercią męczeńską. Została oskarżona o czary i padła ofiarą bezkarnie popełnionej zbrodni. Spalono ją na stosie w 1431 r. w Roven. Joannę d’Arc mianuje się jedną z najcudowniejszych istot średniowiecza.

Hildegarda von Bingen


Hildegarda urodziła się w 1098 r. w Bermersheim (Hesja). Jako ośmioletnia dziewczynka trafiła do zakonu. W roku 1136 została przełożoną w klasztorze benedyktynek w Disinboudenbergu. W 1141r. zainicjowała budowę klasztoru w Ruppertsberg (Bingen). Była to kobieta uczona, niezmiernie zdolna. Pisała wiersze, komponowała, zaistniała jako biolog, homeopata i mistyczka. Jest ona autorka 70 hymnów i antyfonii. Największym jej znanym utworem jest religijny dramat muzyczny Ordo virtutum. Jako trzyletnie dziecko widziała „świetlistość tak wielką iż moja dusza drży”. Scivias (wizje ukazujące drogę) zaczęła spisywać w roku 1141. Są w nim zwarte imponujące myśli świata i prawdy wiary chrześcijańskiej. 1150 – 57 to lata, w których Hildegarda studiowała nauki biologiczne. Za ogromne dzieło z tego okresu jej życia mianuje się Physica i Causa et arae – podstawowe dzieło medycyny naturalnej.
W 1165 roku została sponsorem klasztoru Rudesheim, gdzie została pochowana. „Siostra od mądrości” nie została nigdy kanonizowana, być może z powodu jej inteligentnych i śmiałych wizji.


Eleonora Akwitańska

Księżna Akwitanii, hrabina Poitou, żona Ludwika VII, króla Francji, matka dwóch królów i jednego cesarza. Jest jedna z niezwykłych osobistości średniowiecza. Była kobieta starannie wykształconą o „urodzie zapierającej dech w piersiach”. Na dwór królewski Eleonora wniosła kulturę południa Francji, odziedziczoną po dziadku Wilhelmie IX. W 1147 r. wyruszyła z Ludwikiem na wyprawę krzyżową wzbudzając zainteresowanie każdej nowo poznanej osobistości. W drodze powrotnej z Jerozolimy ich statek został napadnięty przez piratów, poczym na ratunek pospieszyli im Normanowie. Królowa nie była szczęśliwa w małżeństwie z królem francuskim. Twierdziła, że łączy ich zbyt bliskie pokrewieństwo, a ponieważ dała im tylko dwie córki małżeństwo zostało unieważnione. Następnie Eleonora została żona przyszłego króla Anglii, Henryka II, z którym miała ośmioro dzieci. Kobieta z ochota pomagała mężowi w sprawach władzy. Dowiedziawszy się iż Henryk ma kochankę, poczuła się bardzo zdradzona. Uciekła do Akwitanii, gdzie za siedzibę swego dworu uznała Poitiers. Po tym zdarzeniu Ludwik wypowiedział Plantagenetom wojnę. Eleonora w przebraniu mężczyzny chciała uciec, lecz została pojmana przez wojsko Henryka i uwięziono ja w zamku w Salisbury. Wolność uzyskała w roku 1189 po śmierci męża Henryka II. Po piętnastu latach życia w zamknięciu odnowiła dawne sojusze oraz stała się bardziej roztropna. Pomimo iż nie udało jej się zrealizować planów o królestwie anglo-francuskim zasłynęła w świecie polityki jako świetny dyplomata i godny sojusznik. Przy końcu swojego życia udała się do klasztoru Fonteuraud, gdzie została mniszką.

Jadwiga Andegaweńska

Była młodszą córką Ludwika I z dynastii andegaweńskiej, króla Węgier i Polski. Już od dziecka rodzina wiązała jej plany małżeńskie z arcyksięciem Wilhelmem Austriackim. Ojciec Jadwigi nie posiadał syna, więc po jego śmierci, w roku 1384 w Krakowie odbyła się koronacja Jadwigi, która została pierwszą królową Polski. Jadwiga – królowa miłosierna wobec cierpiących, wykształcona, inteligentna, o wielkiej delikatności uczuć – budziła respekt wobec elity umysłowej w Polsce. Uznawana za kobietę niezwykle pobożną, wręcz świątobliwą. W 1386 r., po zerwaniu zaręczyn z Wilhelmem, Jadwiga wyszła za litewskiego księcia. Jagiełło przed zaślubinami zawarł z Polska unię oraz przyjął chrzest. Królowa Polski zasłynęła z działalności charytatywnej. Popierając rozwój nauki przyczyniła się do odnowienia uniwersytetu w Krakowie. Zmarła bardzo młodo, osierocając jedno dziecko. W 1997 r. została kanonizowana.

Kobieta w społeczeństwie

Mimo pewnych ograniczeń, wydaje się, iż pozycja kobiety w życiu społecznym i ekonomicznym była stosunkowo wysoka[1]. Choć głową rodziny był mąż i kobieta musiała być mu posłuszna, to istniały liczne dziedziny życia, w których kobieta mogła być samodzielna- mogła np. podejmować zobowiązania finansowe, kupować, sprzedawać i dzierżawić dobra. Szczególnie uprzywilejowana była pozycja wdów, miały one prawo do samodzielnego występowania w sądach, dokonywania różnych transakcji handlowych, mogły wystawiać dokumenty, obracać nieruchomościami, dokonywać zapisów itp.[2]. W wieku XV kobiety miały prawo do dziedziczenia i własności majątków ziemskich.
Bardzo często, podczas nieobecności mężów, żony przejmowały prowadzenie warsztatów rzemieślniczych lub sklepów. Nie oznacza to jednak, że działalność gospodarcza kobiet miała miejsce tylko podczas nieobecności mężczyzn. Kobiety bardzo często trudniły się, np. kupiectwem, warzeniem piwa, praniem i sprzątaniem na zamówienie, fryzjerstwem, włókiennictwem, hodowlą zwierząt, uprawą roli, balwierstwem i handlem.
Prawa kobiet, jakkolwiek rozszerzane stopniowo, nie doprowadziły do równouprawnienia z mężczyznami[3].



[1] Cytuję za A. Karpiński, Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i w XVII wieku [W:] K.Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s.26.

[2] K. Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s. 177.

[3] Tamże, s. 25.

Średniowieczne stroje kobiece

<--Czepiec kobiecy z drugiej połowy XV w.


























<--Strój kobiecy z drugiej połowy XIV w.






















<--Strój kobiecy około 1350 r.

































Stroje i czepce kobiece z drugiej połowy XV w.-->






Strój kobiecy z drugiej połowy XIVw






















a), b), c), d), e) Fryzura, czepce i chusty kobiece około 1350 r.

Prostytucja w średniowieczu

Prostytucja jest nazywana najstarszym „zawodem”[1] świata. Od wieków próbowano z nią walczyć bez większych rezultatów. Przez tysiące lat społeczeństwo przyjmowało różną postawę, raz ją tolerowali innym zaś negowali. W średniowieczna ludność nie miała nic przeciwko temu aby budować domy publiczne. Były one psychicznym zabezpieczeniem dla mężczyzn, którzy myśleli, że powrót do „złotego wieku” wymusi na nich dzielenie się własnymi kobietami, ale również pełniły one funkcję zaspokajania ukrytych potrzeb mieszczan. „Grande moison commune” czyli „Wielki dom powszechny” zamieszkiwany był przez rozmaite kobiety, począwszy od dziewcząt, które same wybierały ten „zawód”, gdyż były oddalone od rodziny bądź przeżyły śmierć kogoś bliskiego, do dziewcząt, które nie skończyły 15 lat, a były zmuszane do uprawiania nierządu. Wbrew stereotypowi kobiety prostytutki posiadały stałe miejsce zamieszkania, co nie znaczy, że nie spotykano ich na ulicy. Kurtyzany oprócz wypełniania swojego „zawodu” wykonywały wiele innych istotnych ról m.in. „chroniły honor kobiet o wysokiej pozycji społecznej”[2], ujawniły tych, którzy zdradzali swoje żony, ale również żony, które skrycie uprawiały nierząd, zajmowały się młodymi przybyszami hamując ich agresje oraz łagodziły konflikty pomiędzy różnymi grupami wiekowymi i społecznymi. Były zwalniane z płacenia podatków. Gościły na uroczystościach miejskich i zabawach młodzieży. Były często odwiedzane przez różne grupy zawodowe m.in. tkaczy, rybaków miedzy 22 a 40 rokiem życia, robotników, rzemieślników, kupców między 18 a 40 rokiem życia. Nawet Kościół nie był pozbawiony dwuznaczności w tej dziedzinie i „usprawiedliwiał stosunki nie prowadzące do zapłodnienia”[3], a zakon zakładał domy publiczne. Ale często bywało tak, że nierząd szedł w parze z przemocą seksualna. W okresie od 1436 do 1486 sąd orzekł 125 przypadków gwałtu. Gwałty te zazwyczaj były przemocą zbiorową, grup liczących do piętnastu osób. Porywali oni wieczorem kobiety z domu, gwałcili swoje ofiary często przy obecności innych osób, bądź ciągnęli swoją ofiarę przez miasto i wykorzystywali ją do woli przez całą noc. Za gwałt na kobietach niższego stanu była mniejsza grzywna oraz było mniejsze potępienie przez społeczeństwo. Tak więc „natura nimi kierowała”, „natura ich popychała”, a wszyscy co przychodzili do domu publicznego robili to, „by zaznać rozkoszy”.


[1] Termin ten używany był przez same prostytutki, przez mieszczan i przez władze miejskie. Jacques Rossiaud, Prostytucja w średniowieczu.

[2] Jacques Rossiaud, Prostytucja w średniowieczu, Warszawa 1997, s. 75.

[3]Tamże, s. 81.

1. obraz Gerarda David tytul: Legenda Mikołaja z Miry ze strony
http://www.google.pl z grafiki

2. Library of Congress Prints and Photographs Division Washington, D.C.
20540 USA
http://images.google.pl/imgres?imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Gerard_David_010.jpg/220px-Gerard_David_010.jpg&imgrefurl=http://pl.wikipedia

Edukacja

Stanowy podział średniowiecznego społeczeństwa sprawiał, że istniały znaczne różnice w wychowaniu i kształceniu dziewcząt pochodzących z różnych grup społecznych. W ramach każdego ze stanów i w różnym czasie dziewczęta nabywały rozmaitych umiejętności, w zależności od potrzeb. Od najwcześniejszych lat kobiety nieustannie oddawały się przędzeniu, szyciu, haftowaniu, a im wyższe było ich pochodzenie, im większy honor rodziny, tym mniej czasu otrzymywały one na zabawy, rozrywki i tańce[1] .Chłopki nie miały kontaktu z nauką szkolną, uczone były natomiast przeróżnych prac gospodarskich i rolnych. Pierwsze wzmianki o szkołach wiejskich pojawiają się w późnym średniowieczu. Trudno przy tym przypuszczać, by wśród nielicznych uczniów szkół wiejskich pojawiały się w większej liczbie dziewczęta[2].
Styl życia miejskiego w znaczący sposób różnił się od stylu wiejskiego. Odmienny system wartości wyznawany przez ludność miejską miał decydujący wpływ na większą suwerenność kobiet. Mieszczanki bardzo często prowadziły samodzielną działalność gospodarczą np. kramarstwo, włókiennictwo, wyszynk piwa. Żony drobnych rzemieślników musiały posiąść umiejętność liczenia i pisania, gdyż byłą ona nieodzowna w prowadzeniu interesów[3]. W związku ze względnie wysoką pozycją w społeczeństwie miejskim dziewczęta były dopuszczane do nauki w szkołach funkcjonujących na terenie miast. Panny z patrycjatu opanowywały w nich umiejętność czytania i pisania w rodzimym języku, na co wskazują, np. zachowane testamenty bogatych mieszczan toruńskich[4]. Wiele panien kształciło się tez w klasztorach żeńskich.
Klasztory pełniły funkcję dydaktyczno-wychowawczą. Mniszki, z dala od świata zdominowanego przez mężczyzn, mogły czuć się bezpiecznie- nie dosięgały ich ekonomiczne problemy i, co ważniejsze, mogły tam zajmować znacznie odpowiedzialniejsze i ważniejsze stanowiska w hierarchii społecznej niż kobiety zamężne. . Klasztory żeńskie odgrywały istotną rolę w szerzeniu kultury. Na klasztorną edukację składały się nie tylko nauka czytania i pisania, ale również znajomość psałterza i tekstów pisarzy chrześcijańskich. W Polsce funkcjonowały żeńskie zgromadzenia augustianek, cysterek, benedyktynek, dominikanek, klarysek, magdalenek, norbertanek i kanoniczek regularnych[5].
W wieku XV zaczęły powstawać dziewczęce oddziały szkół parafialnych. Placówki takie prowadziły norbertanki w Płocku, brygidki w Gdańsku, benedyktynki w Toruniu. W późnym średniowieczu większość konwentów żeńskich prowadziła podobne szkoły.
Alternatywą dla szkół zakonnych, miejskich i parafialnych byli prywatni nauczyciele. W Polsce istniało wiele takich prywatnych szkół, w których niewiasty nabywały umiejętności niezbędne urzędnikom i kupcom w codziennej pracy- pisanie listów i dokumentów, prowadzenie rachunków.
Mniejszą uwagę na edukację kobiet przywiązywano w środowisku dworskim, wychowującym w duchu świeckim. Dużo większą wagę w procesie kształcenia odgrywała nauka dobrych manier i towarzyskiej ogłady niż nauka pisania i czytania. Ale, podobnie jak w wychowaniu zakonnym, dziewczęta wychowywane były w duchu pobożności- obowiązkiem ich było wspieranie ubogich, uczestniczenie w codziennych nabożeństwach oraz branie udziału w akcjach fundacyjnych.

[1] Cytuję za D. Żołądź-Strzelczyk, Dzieje Edukacji kobiet na ziemiach polskich, s. 45 i nn. [W:] K. Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s.35.
[2] K. Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s.35.
[3] Cytuję za W. Urban, Umiejętność pisania w Małopolsce w drugiej połowie XVI w., PH 68 (1977), z 2, s.231 i nn. [W:] K. Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s.35.
[4] K. Ratajczak, Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu, Poznań 2005, s.35.
[5] Tamże, s.101.

Kobieta- matka, żona, gospodyni

Model europejskiego społeczeństwa średniowiecznego ukształtował kobietę jako tą, która nie miała swojego miejsca na świecie. Nie definiowano jej długo według kategorii zawodowych, a jedynie jako żonę, wdowę czy też dziewicę. Pierwsza jej główna rola związana jest z domem. Choć stereotypy kobiety średniowiecznej zakreślają obraz braku działań i pozycji, to jednak pieczęć nad domem sprawowała i sprawuje ona- pani domu. To w jej rękach jest tworzenie organizacji wewnętrznej rodziny, choć formalną głową familii jest mąż. Matka-pierwsza nauczycielka swoich potomków, podwalina wychowania. Tak jak dziś, tak i w średniowieczu zachodzi równość w obrębie rodzeństwa, a ściślej równość braci i sióstr w swoim gronie [1]. Rodzeństwo dziedziczyło tyle samo ( bracia jak i siostry).
W omawianej epoce ważnym faktem jest także przenoszenie imion przez kobiety do rodziny męża, a więc niejako w posagu [2]. Przykładem jest otrzymanie od dziada macierzystego[3] imienia dla syna Dobrawy i Mieszka, Bolesław.
Królowa na dworze odgrywała ściśle określoną i ważna rolę. Jej brak i dysfunkcje opisuje biografia Zygmunta Augusta dzieła Anny Sucheni- Grabowskiej[4] .
Część średniowiecznych pań wiązało możliwość samorealizacji z ruchem heterodoksyjnym[5]. Ukierunkowały się często nań z przyczyny tradycji rodzinnych i postaw mężów.
Ogólna niezależność kobiet łączy się z niezależnością finansową. Brak poróżnienia między rodzajem żeńskim i męskim występował w prawie do możliwości posiadania i dysponowania własnym majątkiem. Jedynie w sprawie spadku przy spłacie pieniężnej przy małżeństwie (posag) zastępującej dziedziczenie nieruchomości w przypadku posiadania braci, czy obowiązku odstąpienia przez kobietę według ceny rynkowej odziedziczonej nieruchomości na rzecz braci stryjecznych [6]. Nie było także różnicy w niezależności mężatek i panien.
Kobiety były na równi co do prawa z mężczyznami, występowały przed sądem we własnych sprawach oraz innych. Miały również dodatkowe uprawnienia, mianowicie mogły być reprezentowane przez pełnomocnika, mogły starać się o przedłużenie czasu przedawnienia.
I wdowy miały szerokie pole do popisu- piecza nad potomstwem i dobrami ziemskimi, gdy dzieci jeszcze nie uzyskały pełnoletności. Cieszyły się one również swobodą w wyborze kolejnego męża w przeciwieństwie do tych, którym pierwszego małżonka wybierał ojciec.
Rola kobiety w średniowieczu była głównie związana z rodziną. Odbiegając od stereotypów można ujrzeć czynną postawę wyemancypowanych (w mniejszym znaczeniu jak dziś) pań, które mogły się realizować w swoim życiu.

[1] M. Koczerska, Geneza, znaczenie i program dalszych badań nad kobietą i rodziną w średniowieczu i nowożytności, [W:] Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, wydanie I, Toruń 1998, str. 10.
[2] Tamże, str.11.
[3] Tamże, str.11.
[4] A. Sucheni- Grabowska, Zygmunt August król polski i wielki książę litewski. 1520-1562, Warszawa 1996.
[5] Średniowieczny ruch heretycki, gdzie koncepcje religijne łączyły się z postulatami politycznymi i społecznymi.
[6] M. Koczerska, Geneza, znaczenie i program dalszych badań nad kobietą i rodziną w średniowieczu i nowożytności, [W:] Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, wydanie I, Toruń 1998, str. 21.

Bibliografia

1. Michałowska T.: Średniowiecze.Warszawa 1995.
2. F. Beer: Kobiety i doświadczenie mistyczne w wiekach średnich. Kraków 1996.
3. Borowska T., Górski K.: Umysłowość średniowiecza. Warszawa 1993.
4. Rossiaud J.: Prostytucja w średniowieczu. Warszawa 1997.
5. Ratajczak K.: Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu. Poznań 2005.
6. Radzimiński A., Nowak Z.: Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych. Toruń 1998.
7. Sakowska M.: Portret, postać, autorka. Kobieta a literatura europejskiego średniowiecza. T. 1. Warszawa 2006.
8. Menzel M.: Słynne kobiety. Od królowej Hatszepsut do księżnej Diany. Warszawa 2002.
9. Sokolski J.: Literatura Staropolska.[W:] Bajda J. [i in.] Epoki literackie. Wielki leksykon literatury polskiej. Wrocław 2004.
10. Langley A.: Średniowiecze. Warszawa 1998.
11. Żółkiewska E.D.: Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Poznań 1996.
12. http://terror.org.pl/~fei/kws/